Zevenbergen (Zevenbergen, nu Moerdijk)

18 mei 2005 

1 Gemeenschapsnaam

1.1 Zevenbergen

1280. in loco et circa locum qui dicitur Zeuekensberghe iacentia [128002021.].

1287. here van Zeuenberghe[128705991.].

1287. te Zeuenberghe vpten moer[128705991.].

1287. der kerken te Zeuemberghe[128705992.].

1287. here van Zeuemberghe, schepene van Zeuemberghe[128705992.].

1287. der kerken te Zeuenberghe[128705993.].

1287. here van Zeuenberghen, schepenen van Zeuemberghe[128705993.].

1290. Hugheman Willemss. van Zevenberghen[129008011.].

1291. WILLEM VA ZEVENBEREGHEN (op zegel)[129106141.].

1291. ex ista parte Zeuenberhg in terra dimini de Breda; inter domum sancti Bernardi, quod vulgariter nuncupatur Bouendonc et Zeuenbercg[129110251.].

1293. quemdam alium palum statem versus Zeuenberghe inferius [129305991.].

1294. den chiins te Zeuenberghen; Hugheman van Zeuenberghen, half die woninghe te Seuenberghen, hofsteden te Zeuenberghen[129412141.].

1296. haren moere van Zeuenberghe, nader wet van zeuenberghe, meenters van zeuenberghe; hugheman f willems here van zeuenberghe ende sinen scepen van zeuenberghe[129607011.].

1304ca. Hugheman van Zevenberghen[Hoek, 1969, 6.].

1312. Hughemannus dominus de Zevenberghe[ARAB, RK 542, I 11r2vo.].

1361. die heer van Zevenberghen, 't land van Zevenberghen[Hoek, 1969, 11.].

1516. bij Sevenbergen[GA Breda, Coll. Havermans 514.].

1543. Seuenbergen[Van Deventer, kaart Zeeland.].

1565. Seuenberghen; Hier scheyt de Heerlicheyt van Nieervaert en Sevenbergen[ASB, Gastelse kaart.].

1838. Zevenbergen.

1839. Zevenbergen.

1845b. Zevenbergen.

1893. Zevenbergen.

1988. Zevenbergen.

Het land van Zevenbergen werd later tot de gemeente Zevenbergen, met daarin de gelijknamige stad. Het land van Zevenbergen splitste in 1290 af van het grotere Land van Strijen. Vermeld worden het Oudland van Zevenbergen, de Zevenbergse Meren.

Te Ranst ligt een gehucht en heerlijkheid Zevenbergen. Dit kasteel was enige tijd in handen van de heren van stad en land van Zevenbergen. Bij Ichtegem werd in 1149-66 een Sevenberga vermeld[Gysseling, 1960a, 1101.].

Sprekende naam met wat getalsymboliek daarin verwerkt. De binnenstad van Zevenbergen ligt op een drietal hoogten (dus niet zeven) tot 5 m +NAP, terwijl de hele stad boven 1 m +NAP ligt. De omringende polders liggen op ongeveer 0 tot 0,5 m - NAP. De hele stad zit dus op een hoogte en die hoogte vertoont nog steeds een aantal "bergen". Zeven is dan een aantrekkelijk "mooi" aantal.

De oudste vermelding Zeuekensberghe lijkt echter niet een telwoord zeven, maar een ander woord "zeveke" te bevatten, wellicht verkleinwoord van Mnl. seve, een vooral zeeuwse maat voor graan en meel[Verdam en Ebbinge Wubben, 1932, 537-538.]. De Zeeuwse herkomst hoeft niet te verbazen op een plek waar ook al volop lieden uit Gent en Brugge actief waren. Maar wat te doen met een graanmaat in een veengebied ? Gewoon graan meten, want het veen lag hier destijds inderdaad hoog genoeg om graanverbouw mogelijk te maken. Gezien de zo zichtbare bergen in de binnenstad van Zevenbergen, geven we toch de voorkeur aan een "zevental" bergen als verklaring.

Zevenbergen = aantal(7) + bergen

 

2 Naam van de hoofdkern

2.1 Zevenbergen

Zie § 1.1

Een zeer gedetailleerde beschrijving van de stad is te vinden in de rekening van het Land van Zevenbergen over het rekeningjaar Beloken Pasen 1551 – 1552.[ARAB, Arenberg 4248.]

Parochieel: Zevenbergen was een eigen parochie, patrocinium Sint-Catharina, bisdom Luik.[Bijsterveld, 1993, Bijlage 3.]

Staatkundig ca 1500: graafschap Holland, land van Strijen.

Cultuur-Historische Waarden Noord-Brabant 2005

AMK Archeologische monumentenkaart

Niet opgenomen. Wel het kasteel van Zevenbergen:

Terrein van hoge archeologische waarde. Monumentnummer AMK 15672. Omschrijving:

Terrein waarin de resten van het kasteel van Zevenbergen, dat heeft bestaan van 1290 tot 1731. In april 1997 heeft RAAP hier een weerstandsmeting- en booronderzoek uitgevoerd, in een gebied dat wordt begrensd door de Pastoor van Kessellaan, de Neerhofstraat, de Stationsstraat en de Doelstraat (het feitelijke onderzoek heeft zich beperkt tot een deelgebied; zie beneden). Door de Heemkundevereniging 'Willem van Strijen' is in 1980 een deel van het terrein (gelegen tussen de RK-kerk en de speelplaats van de Neerhofschool) met een graafmachine doorzocht. Daarbij is metselwerk aangetroffen, waar van slechts een klein deel tot in situ muur- en funderingsresten behoorde. Vanwege de verstoring heeft RAAP dit deel van het terrein niet nader onderzocht. Het is ook niet opgenomen in het monument, met daarbij de aantekening dat er bij bouwwerkzaamheden in de directe omgeving van het monument rekening moet worden gehouden met nog eventueel aanwezige in situ resten van het kasteel. Het onderzoek door RAAP is uitgevoerd op vier gazons grenzend aan de Neerhofstraat. Op tal van plaatsen is puin gevonden. Hoewel het in een aantal gevallen om concentraties gaat, lijkt nergens sprake te zijn van aaneengesloten funderings- en/of muurresten. Gezien de grote hoeveelheden puin leidt het geen twijfel dat het om de resten moet gaan van een of meer aanzienlijke bakstenen gebouwen.

IKAW Indicatie archeologische waarden

In gebied met lage verwachtingswaarde.

HISTSTED Historische stedebouwkundige structuren

Redelijk hoge historisch-stedebouwkundige waarde, S160, omschrijving: bastidenederzetting, havenbuurt, stationsbuurt, wederopbouwbuurt Zevenbergen

Literatuur

Beex, G.. Zevenbergen. NKNOB 1972, 145.

Delahaye, A.. De Roodevaart of haven van Zevenbergen. Jaarboek De Oranjeboom 16 (1963) 111 - 141.

Delahaye, A.. Heerlijkheid en heren van Zevenbergen I. Publ.Nassau Brabant nr. 1 (1968).

Delahaye, A.. Het kasteel van Zevenbergen. In: De Heren XVII van Nassau Brabant. Zundert, 1979, blz. 337 - 360.

Gelder, H.O. van. Muntvondst te Zevenbergen. Jaarb. Kon. Ned. Gen. Munt en penningkunde 33 - 34 (1946 - 47) 70 - 71.

Ham, W.A. van. Een bijzonder geval van grensverandering: de Meeren en de Droge Mark bij Zevenbergen. Holland 14 (1982) 140 - 148.

Leenders, K.A.H.W.. De exploitatie van moergronden bij Zevenbergen. Jaar-boek De Oranjeboom 32/33 (1979/1980) 235 - 242.

Leenders, K.A.H.W.. Land en water tussen de Bergen. Bijdrage tot de land-sch-aps-geschiedenis van het gebied tussen Gee-rtruidenberg en Zeven-ber-gen. Holland 14 (1982) 149 -160.

Leenders, K.A.H.W.. 103 Zevenbergen. IN: Koeman, C., J.C. Visser. De stads-plat-tegronden van Ja-cob van Deventer. Map 8. Nederland: Noord-Brabant en Limburg. Alphen aan den Rijn, 1992 (inleiding), 1998 (map 8). (ISBN = 90 6469 732 9).

Meiske, R.. De Sint Catharinakerk te Zevenbergen; een veertiende eeuwse stadskerk. Bulletin KNOB 6e serie 13 (1960) kol. 179 - 212. [KBH=T437 vanaf 1974] [GBR=T7822]