Nieuwenbosch (Oudenbosch, nu Halderberge)
10 november 2005
3.9 Nieuwenbosch
1332. af diken sullen van onsen dike in den nuwenbosch ende diken ane den vpwerp in berlebosse[133211111.].
1358. Nieuwenbosch[Buys, 1981, 60.].
1412. tusschen den Oudenbosch ende den Nieuwen; in die vierscare vanden oudenbossche, vanden nieuwenbossche of vander hoeuenen[141208151.].
1425. tusschen den Oudenbosch ende den Nieuwenbosch; die kercke van den Nieuwenbosch op reken cuijsbaerlijc[142505211.].
1429. binnen der vierscharen van Oudenbossche ende vanden Nieuwenbossche[142905121.].
1458. dorpen ende heerlicheijden van Ghestele, vanden Oudenbosch, vanden Nyeuwenbosch ende vander Hoeven[ARAG, NDD, reg. 1789.].
1460. der goeden gemeender luden van Bairlebosch ende van den Nieuwen Bosch; eer den Nieuwn Bosch bij den zeeuloeden verderft ende verplaecht was; inden prochien van Bairlebosch ende Nieuwen Bosch[146010121.]
1565. Den Nieuwen bos[ASB, Gastelse kaart.].
1787. Nieuwenb.
1838. (naamloos).
1845b. (naamloos).
1856. (naamloos).
1908. (naamloos).
1988. (naamloos).
In de vroege 14e eeuw gesticht dorp, waar in of kort na 1358 een eigen kerk verrees, in het noorden van Oudenbosch. Nieuwenbosch bleef een appendix van de parochie Gastel. In 1412 werd het gebied ter bedijking uitgegeven, om de moernering te weren en de landbouw te bevorderen. Blijkbaar was men "te laat": In 1421 zou dit dorp in de Elisabethsvloed verdronken zijn. Een herdijkingsuitgifte van 1425 leidde kennelijk niet tot resultaat. Wel lijkt de kerk er dan nog te bestaan, al moest ze hersteld worden. Eerst in 1460 zou het gebied opnieuw herdijkt worden: de kerk en het dorp zijn dan reeds vergaan[Voermans en Wols, 1987.]. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei.
Vergelijkbaar is zeker het nabije Nieuw-Gastel, dat een identieke geschiedenis beleefde.
Nieuwenbosch is de nieuwe parochie bij Baarlebos, welke oude parochie en nederzetting vervolgens Oudenbosch ging heten. Na het verdrinken van Nieuwenbosch bleef alleen Oudenbosch over.
Nieuwenbosch = rel.ouderdom(nieuw) + plaatsnaam(Baarlebos)
De Gastelse Kaart van 1565 toont wat huizen in de hoek van de Oudenbossche haven en de Mark en Dintel, binnendijks. Blijkbaar is daar toch weer een nederzetting herrezen. Adan tekent op zijn kaart van 1783 geen huizen meer, hij zet alleen de naam op de kaart.
Br. Christofoor schrijft dat na de herdijking van Nieuwenbosch in 1460 aan de monding van de Oudenbosse haven een viertal huizen stond en dat daar uiterlijk sinds 1486 de aanlegplaats van het veer van Oudenbosch naar Dordrecht was. Zo wordt het daar in 1731 nog genoemd.[Christofoor, 1942, 116 - 118.]
Parochieel: Nieuwenbosch was een appendix van Oud-Gastel, bisdom Luik. In 1358 afgescheiden van Oud-Gastel en verheven tot parochiekerk met onbekend patrocinium; 1428 parochie met eigen pastoor; tussen 1389/1420 en 1446 geïncorporeerd bij Sint-Bernardusabdij aan de Schelde te Hemiksem.[Bijsterveld, 1993, Bijlage 3.]
Staatkundig ca 1500: hertogdom Brabant, land van Bergen op Zoom.
Cultuur-Historische Waarden Noord-Brabant 2005
AMK Archeologische monumentenkaart
Terrein met archeologische waarde. Monumentnummer AMK 15715. Omschrijving:
Terrein met vermoedelijk sporen van bewoning (het verdronken dorp Nieuwenbosch) uit de late middeleeuwen. Plaatsbepaling op basis van bronnenonderzoek door K. Leenders. Stichtingsdatum Nieuwenbosch: eerste helft/medio 14e eeuw. Het dorp verdronk in de 15e eeuw (stormvloed 1421). Het door de provincie (Terreinen van Verdronken Dorpen) ingebrachte nieuwe terrein (TVD-7) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant (verslag: zie CMA). Volgens de plaatselijke Heemkundekring zijn in het verleden stukken steenpuin opgeploegd. Er kan derhalve sprake zijn van een onbekende mate van verstoring. Baac/Bilan heeft bij boringen archeologische indicatoren aangetroffen (oude bodemvorming / een oud oppervlak, baksteen- en houtskoolfragmenten); geen aanwijzingen voor bodemverstoring. Er zijn ook oppervlaktevondsten verzameld. De verkenning gaf aanleiding tot een waardering van het terrein als AW. Opm.: Slechts de percelen waarop werd geboord zijn in het monument opgenomen; de vindplaats zal echter aanmerkelijk groter zijn. Bijgevolg zou door aanvullend onderzoek ook de omvang van het monument kunnen toenemen. De uitvoerende combinatie Baac/Bilan beveelt onderzoek door middel van proefsleuven aan, om te komen tot de gewenste nadere waardering.
IKAW Indicatie archeologische waarden
In gebied met hoge verwachtingswaarde.
HISTSTED Historische stedebouwkundige structuren
Niet opgenomen.
Literatuur
Buys, E.. Kerkelijke geschiedenis van Oudenbosch, bijeenverzameld door W. Hellemons, pastoor aldaar 1864. Jaarboek De Ghulden Roos 41 (1981) 58 - 88.
Christofoor, Br.. Het wijtvermaarde veer van Oudenbosch op Dordt. Jaarb. Ghulden Roos 2 (1942) 108 - 137.
Hellemons, W.. Kerkelijke geschiedenis van Oudenbosch. Bijeenverzameld door W. Hellemons, pastoor aldaar (1864). Uitgegeven door W. Buys. Jaarb. Ghulden Roos 41 (1981) 59 - 88.
Levelt, H.. Oudenbosch in verleden en heden. (Annex van archiefinventaris). Zundert, 1931.