TURF LEEFT !
In westelijk Noord-Brabant en het noorden van de provincie Antwerpen leeft de turfgeschiedenis als nooit te voren. Tal van initiatieven hebben al een tastbaar resultaat opgeleverd en vele andere lopen nog. Het gaat om de streekgeschiedenis in de jaren 1250 - 1750, toen hier een uitgestrekte veenlaag werd opgeruimd om er turf van te maken, of er zout uit te winnen. Het is een uniek stuk geschiedenis dat deze streek onderscheidt van andere streken in de Nederlanden. Hoe lang het ook allemaal geleden is - de laatste turf werd 270 jaar geleden naar Breda verscheept - toch is er in het landschap nog van alles van te zien, als je maar weet waar te kijken.
Hier volgt een hopelijk compleet overzicht van wat er al gerealiseerd is en van de verdere plannen.
Bredase Turfvaart gemeentelijk monument!
De Bredase Turfvaart verkreeg de status van 'gemeentelijk monument'. Lees verder.VELDEXPOSITIE Verdwenen Venen
Op 19 oktober 2017 wordt op het landgoed De Pannenhoef een eerste veldexpositie over het fenomeen van de Verdwenen Venen geopend. Ook zijn in die omgeving enkele nieuwe veenpalen geplaatst die de dikte van het verdwenen veen aangeven, met bijhorende wandelroute.
REEDS:
ROUTE VAN DE TURF
Een deelproject van Landschappen van Allure, project de Zoom is de Route van de Turf. Op donderdag 31 augustus 2017 (van 10 tot 17.00 uur) is de route in het bijzijn van o.a. gedeputeerde Johan van den Hout officieel geopend.
HERINNERINGSPLEK LOONSE VAART
Op 22 mei 2016 is aan de Heidijk, dat is aan de rand van het voormalig Vlijmens Ven bij Vlijmen bij Den Bosch, een herinneringsplek voor de Loonse turfvaart in gebruik genomen. Het gaat om het punt waar ooit de middeleeuwse turfvaart van Loon op Zand naar Den Bosch dat ven in ging. Het ven werd in de 19e eeuw drooggelegd en ontgonnen, nog een keertje ruilverkaveld en wordt nu omgeschoffeld naar natuur (geen water). In het kader van dat project heeft men de vaart hier weer in herinnering gebracht. Het gaat om een uitzichtpunt in de vorm van een halve turfschuit, met beneden nog een aanmeerpaal, en een informatiebord. De zware regenval kon het feestje niet bederven!
UITKIJKTOREN en VEENPAAL
Nabij het driegemeentenpunt Wuustwezel
- Kalmthout - Zundert staat aan de Sneygaertsweg bij de Hannewiewauweg
de uitkijktoren "de Klot", met daarbij ook een veenpaal. Vanaf
de toren heb u een ruim uitzicht over een gebied waar tussen 1330 en 1740
een flinke veenlaag is afgegraven. In de toren vindt u ook wat uitleg daarbij.
Bovendien is daar in de buurt een stukje van de "dodendraad"
uit de Eerste Wereldoorlog gereconstrueerd.
In Nispen is er een TURFTUIN
achter de kerk.
Heemkundekring De Heerlijckheijd heeft dit samen met de inwoners
van Nispen gerealiseerd. Tegelijkertijd werd daar ook het hele kerkplein
heraangelegd.
TURFBELEVINGSPUNT aan de Mikvaart
in Essen-Horendonk.
Door een samenwerking van het Regionaal Landschap de Voorkempen,
Gemeentebestuur Essen, MarkAante Kempen en VVV De Tasberg is er een mooie
locatie ontstaan die toont hoe er in de regio turf werd gewonnen en via
de vaarten werd vervoerd naar de havens in de omgeving. Zo is er een sculptuur
van een turfsteker, een turfdrager en een turfschip te zien. De veenpaal
met toepasselijk gedicht laat zien hoeveel hoger het veenlandschap hier
vroeger was en een doorkijkpaneel toont bovendien een tafereel van het
vervoer van turf over het water. Voor fietsers en wandelaars is het een
aangenaam rustplekje geworden met zitbanken om te genieten van dit alles.
UPDATE BOEK VERDWENEN VENEN VEENPALEN (2013 - 2014) TENTOONSTELLING, rondreizend
FIETSROUTES Weg van de turf
(2012) LESSEN op internet (2012) BOEKJE ABC van de turf (2013) DAG VAN DE TURF (2013) ERFGOEDGIDS Sporen in het landschap
(2012) RAPPORT Reconstructie landschap
De Maatjes (2011) RAPPORT over "Vrede
Oord" in Zundert (2011) RAPPORT over Verdronken Oorden
(2006) ONTDEK DE BRABANTSE WAL
(2012) INTERNET: Turfdatabank, Venenkaart
en turf-hot spots. DE ARCHEOLOGIE VAN DE VEENPERIODE
EN VERDER... Turfbelevingsbox Route langs turfhotspots Reconstructie spui of aquaduct
Fysieke vaar-, fiets- en wandelroutes
langs de Zoom Fietsroute langs de Bredase Turfvaart De zoutwinningsgeschiedenis ORGANISATIES De volgende organisaties zijn (ook) met de veengeschiedenis
van de streek tussen Antwerpen, Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad
bezig: Stichting de Brabantse Wal http://www.brabantsewal.nl/ Regionaal Landschap de Voorkempen vzw https://www.rldv.be/ In het centrum van Nieuwmoer staat het beeldje De Turfsteker van de Nieuwmoerse kunstenares Els Van Loon.
Op 22 november 2013 verscheen bij Pictures
Publishers te Woudrichem: Verdwenen Venen. Een onderzoek naar de ligging
en exploitatie van thans verdwenen venen in het gebied tussen Antwerpen,
Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad 1250 - 1750. Actualisering 2013.
Jawel, het boek uit 1989, maar dan bijgewerkt met de resultaten van het
onderzoek uit de jaren 1985 - 2013, uiteraard nu in kleur en zelfs tegen
een heel schappelijke prijs. Het boek is helaas uitverkocht.
In de streek van de verdwenen venen worden "veenpalen"
geplaatst. Die komen er in twee uitvoeringen: kleintjes en grote. De kleintjes
zijn puur bedoeld als herinneringen aan de turfgeschiedenis. De grote veenpalen
proberen duidelijk te maken hoe dik de veenlaag was die ooit op die plaats
gelegen heeft. De eerste veenpaal ooit staat in Holme Fen, in de Engelse
Fenlands. Die paal werd in 1850 gefundeerd in de harde ondergrond van een
veen dat men wilde gaan ontwateren. Er was discussie: het veen gaat sterk
inklinken, of niet. Het resultaat is duidelijk: de paal die ooit tot het
maaiveld reikte, steekt er nu 4 meter boven uit! Het idee van de veenpaal
werd ook al in Waterland in Noord-Holland een keer toegepast.
U kunt deze tentoonstelling ook bij u laten plaatsen. Voor afspraken
daarover neemt u contact op met de heer C.A.J. Rops, Heemkundekring De
Vrijheijt van Rosendale, Nispensestraat 115, 4701 CV Roosendaal, email: crops
@ hetnet.nl In mei 2013 sierde deze tentoonstelling de Grote Kerk van Breda.
Fietsrouteboek met 9 routes door het prachtige West-Brabantse
landschap langs punten die herinneren aan de historische turfwinning. Een
uitgave van de Werkgroep Herleving Turfhistorie West-Brabant. Het 100 bladzijden
tellende fietsrouteboekje was voor slechts 2,50 Euro te koop bij onder andere
de heemkundekring van Nispen. Email: info @ heemkundenispen.nl; Telefoon: 00
- 31 - (0) 16 53 65 210). Helaas uitverkocht!
Op http://www.wegvandeturf.nl/
staat voor leerlingen van groepen 7 en 8 van de basisschool en klas
1 en 2 van het voortgezet onderwijs een interactief lessenpakket klaar!
De lessen zijn overigens zeker ook interessant voor volwassenen die meer
willen weten over 500 jaar turfgeschiedenis in West-Brabant en de Noorderkempen.
Aan de hand van dit 'Turf-ABC' wordt door Michaël
Cassaert op 50 geillustreerde bladzijden vijf eeuwen turfwinning in de
streek uit de doeken gedaan. U kunt het boekje bestellen bij het Regionaal
Landschap de Voorkempen vzw, Kasteeldreef 55, B 2980 Zoersel, email: info
@ rldevoorkempen.be; Telefoon: 00 - 32 - (0) 33 12 87 11.
Op zondag 23 juni 2013 werd de "Dag van de Turf" gehouden:
een fietstocht langs vennen, vaarten en verdwenen venen. Al fietsend terug
in de tijd om kennis te maken met een grenzenloze turfgeschiedenis. Onderweg
was er heerlijk turfbier, turfgebak, turfijs, turfverhalen en het boekje
"ABC van de Turf". Helaas was het bar en boos weer dat toch door
tachtig mensen getrotseerd werd. Nog maar eens proberen en hopen op beter
weer?
Bij de provincie Antwerpen verscheen in 2012 het met prachtige
foto's van Stefan de Wickere verluchte boek: Leenders, K.A.H.W.. Sporen
in het landschap. Vijf eeuwen turfwinning tussen Wuustwezel en Roosendaal.
Antwerpen (Openbaar Kunstbezit Antwerpen), 2012. (Erfgoedgids 14, 88
p., ill, krtn, litopg., ISBN 978 907 609 993 4) Het kost 10 Euro en u kunt
hetbestellen, telefonisch of via mail, bij het Cultuurloket van de provincie
Antwerpen - tel.: 00 - 32 - (0) 32 40 66 30 - mail: cultuurloket @ admin.provant.be)
Een overzicht van relicten uit de turftijd in de omgeving van
Nieuwmoer en Achtmaal is te vinden in: Leenders, K.A.H.W.. Historische
reconstructie van het landschap rond het Vlaams en Nederlands Natuurreservaat
De Maatjes. Den Haag, 2011. (3 delen, 81 blz., eigen uitgave) Lees
het hier (33 MB)
De geschiedenis van de landgoederen De Moeren, In den Anker
en Vrede Oord, alle te Zundert en voortgekomen uit de turfwinning, wordt
beschreven in: Leenders, K.A.H.W.. Vrede Oord (gemeente Zundert) Veen,
turf en landgoed. Den Haag, 2011. (62 blz, eigen uitgave) Lees
het hier (8 MB)
Al weer in 2006 verscheen het rapport Kluiving, S.J., N. Brand,
G.J. Borger (red.). De West-Brabantse Delta: een Verdronken Landschap
Vormgegeven. Amsterdam (VUA), 2006. (Geoarchaeological and Bioarchaeological
Studies, Volume 7). (209 blz., afb., krtn., ISBN 90 77456 07 4). Dit rapport
was vooral gericht op toekomstige landschapsarchitectuur, maar bevat ook
veel oude en nieuwe gegevens over de verdronken oorden en streken langs
de Schelde en in noordwstelijk Noord-Brabant.
De Brabantse Wal torent hoog boven de venen uit, maar die worden
toch ook besproken in: Weert, W.C. de (red.) Ontdek de Brabantse
Wal. Ossendrecht (Stichting de Brabantse Wal), 2012. (384 blz., ill.,
krtn., lit., index, geen ISBN) 29,95 Euro.
De gegevens over de ligging van de verdwenen venen, de turfvaarten,
de havens, de zoutketenbuurtjes en de verdronken oorden zijn op te zoeken
op de Turfatlas.
De archeologie van de veenperiode is vrijwel volledig braakliggend
terrein. Relicten uit deze periode worden zelden in het cultuurhistorisch
beleid opgenomen. Met de huidige hulpmiddelen moet dat een stuk beter kunnen.
Op 9 oktober werd dat uiteengezet aan de Nederlandse archeologen. Verder lezen kan ook: Lees
verder...
In 2015 is met subsidie van van Toerisme Provincie Antwerpen een "Turfbelevingsbox" samengesteld.
Deze turfbelevingsbox bevat het ABC van de turf, alsook een vijftal fiches
met wandel/fietsroutes. De routes zijn themalussen op het wandel/fietsknooppuntennetwerk,
zoveel mogelijk langs de 40 veenpalen.
In de Turfatlas zijn al ongeveer 400 punten aangegeven en beschreven
waar nog iets van de turf- en zoutwinningstijd te zien is. Het ligt voor
de hand die gegevens via een app beschikbaar te maken van de bezoekers
van de streek. De veenpalen kunnen er ook in opgenomen worden.
Een lang gekoesterde wens is de reconstructie van een spui (eenvoudige
sluis in turfvaart) of zelfs een aquaduct (waarmee een turfvaart over een
beek ging). In het kader van Landschap van Allure kan dat misschien
zelfs wel lukken!
In het kader van Landschap van Allure worden wandel-
en fietspaden aangelegd zodat men de Zoom, dat is de oude Bergen op Zoomse
turfvaart, makkelijker kan beleven. Zelfs wil men de Zoom en andere vaarten
weer bevaarbaar maken.
Merkwaardigerwijze ontbreekt een fietsroute langs de Bredase
Turfvaart. Die moet er ook nog eens komen! Een ruwe schets is gereed, maar
wie werkt het af?
De belangstelling gaat de laatste tijd erg uit naar de turfwinning,
maar vooral in de Noordwesthoek was ook zoutwinning
een vorm van veen-exploitatie. De zoutwinning leidde er zelfs tot
langdurige overstroming en de vorming van het kleipolderlandschap dat we
nu kennen. Heel veel gegevens zijn al verzameld en staan ruw
bijeen, maar daar moet wat beters van te maken zijn. In hoofdlijn zijn
deze gegevens verwerkt in het boek Verdwenen Venen, maar voor de
details was daarin geen plaats. Ook in het terrein zou er best iets mee
gedaan kunnen worden.
Versie 5 augustus 2023.