Keunen, L..

Middeleeuwse dorpsvorming in Oost-Nederland: een verkenning van de historische relatie tussen hoven, kerken en dorpen.

Historisch-Geografisch Tijdschrift 29 (2011) 60 - 72.

De vernieuwing van de riolering onder de Zutphensestraat in Brummen in september en oktober 2010 werd archeologisch begeleid door RAAP Oost-Nederland. Tijdens deze begeleiding werd een tot dan toe onbekende gedempte gracht aangetroffen onder het tegenwoordige straatniveau. In de grachtvulling bevond zich onder meer steengoed (Van Rooij & Jager, i.v.). Een beperkte bureaustudie die volgde op het archeologisch onderzoek bracht aan het licht dat een perceel braakliggend land binnen de dorpskom van Brummen, waarop in 1819 het Marktplein werd aangelegd, toen nog bekend stond als de Oudenhof (Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland, 1990). De aangetroffen omgrachting omgaf waarschijnlijk onder meer dit perceel. Deze vondst was aanleiding om wat dieper in de ontwikkelingsgeschiedenis en ruimtelijke opbouw van het dorp te duiken. Al snel werd duidelijk, dat waar nu het Marktplein ligt, in de middeleeuwen een domaniale hof van het adellijke Stift Elten moet hebben gelegen, die mogelijk ei- of schildvormig omgracht was. Niet ver van de hof stond de Pancratiuskerk, waaromheen zich in de loop van de late middeleeuwen en nieuwe tijd het dorp Brummen moet hebben gevormd. De hof van de abdij was aan het einde van de middeleeuwen inmiddels omgevormd tot een pachthoeve.

The origin of medieval villages in the eastern parts of the Netherlands In search of the historical relationship between domanial farmsteads, churches and villages

Several of the oldest villages in the eastern parts of the Netherlands appear to have arisen on the land of an early medieval domanial farmstead. These farmsteads, many of them owned by monasteries or bishops, were founded in the late Carolingian era (9th or 10th century AD) on the most fertile parts of the land. Especially between the 11th and 13th century, these landlords founded churches for their own farmers near the domanial centres. In this article, we show that the paradigm of mother and daughter churches seems to be a myth as far as many of the churches in the eastern parts of the Netherlands are concerned. While the domanial system was collapsing in the centuries that followed, domanial churches became parish churches and settlements were created around them under the influence of economic changes. In many cases, nothing in those old villages reminds us today of their domanial origin, except circumstantial evidence such as the parish saint and field names. Just occasionally, for example when excavations are being carried out, we get a glimpse of the domanial history that underlies our village centres.