D. Vangheluwe, Th. Spek

De laatmiddeleeuwse transitie van landbouw en landschap in de Noord-Brabantse Kempen

Historisch geografisch tijdschrift 26 (2008) 1 - 23

Dankzij het vele werk dat archeologen sinds 1980 in de Noord-Brabantse Kempen hebben verricht, krijgen we een steeds scherper beeld van de grote veranderingen die landbouw en landschap in deze streek tijdens de Middeleeuwen hebben doorgemaakt. Tegelijkertijd zijn nog tal van vragen onbeantwoord gebleven. Eén van de belangrijkste vraagstukken betreft het verloop van de zogenaamde laatmiddeleeuwse transitie: de radicale ruimtelijke, sociale en economische veranderingen die het NoordBrabantse platteland tussen 1150 en 1450 heeft doorgemaakt. De gangbare theorie is dat bewoningspatroon, landschapsindeling en economie van zand-Brabant in het midden van de 13e eeuw in korte tijd ingrijpend zijn veranderd. Nieuw onderzoek maakt duidelijk dat deze transitie zich over een veel langere periode heeft uitgestrekt en ook meer gefaseerd en ruimtelijk gedifferentieerd is verlopen. De resultaten van dit onderzoek zijn toegelicht aan de hand van een detailstudie van de Enderakkers bij Bergeijk.

The late medieval transition of agriculture and landscape in the Kempen area (Province of North Brabant, The Netherlands), illustrated by a case study of the Enderakkers near Bergeijk

This article describes a new integrated model for the development of agriculture and landscape on the sandy soils of the Kempen area (south-eastern Netherlands) from 1150 to 1450 AD. A detailed case study of the open field of the Enderakkers near the village of Bergeijk showed the great value of medieval tax registers for the reconstruction of the history of the reclamation and the changes in the use of the land in the southern Netherlands. On the basis of the data resulting from thirty years of archaeological, historical and historical geographical research, the authors propose to renew the current model presented by the Dutch archaeologist Frans Theuws on three points: 1. the radical social, agrarian and landscape changes that according to Theuws took place in the 13th century, in reality constituted a much more gradual process that started in the late 11th century and was not completed until the late 14th and the early 15th century; 2. the majority of these changes showed a much stronger intraregional and interregional variation than has been assumed so far; 3. a clearer distinction should be made between large scale restructuring processes in the period from 1150 till 1350 AD and intensification and specialisation processes in the period from 1350 till 1550 AD.