B.W. Braams

Nogmaals de wijknederzettingen bij Woudrichem.

Historisch-geografisch tijdschrift 19 (2001) 82 - 93.

Over de nederzettingsnamen met het element 'wijk' is al meermalen geschreven. Het stadje Woudrichem heeft in de historische literatuur minder pennen in beweging gebracht. Toch is de aanwezigheid van een groep nederzettingen met namen op -wijk in een krans rond Woudrichem al bijna 50 jaar geleden opgemerkt door Hardenberg (1953). Vaak (en ook nog recent) werden de wijktoponiemen in het Nederlandstalige gebied teruggevoerd op het Latijnse vicus en in verband gebracht met vroegere handelsnederzettingen (bijvoorbeeld Moerman, 1956); een interpretatie waarmee ik in dit geval niet uit de voeten kon. Ik heb in mijn proefschrift aansluiting gezocht bij de studie van Leopold Schütte over Wik als 'Siedlungsbezeichnung' uit 1976. Deze auteur bestudeerde de plaatsnamen met wik als element in West-Duitsland, Nederland en Engeland. De groep wijknamen bij Woudrichem past heel goed bij het beeld dat Schütte heeft geschetst. Een van zijn conclusies was dat het element wik geen leenwoord is uit het Latijn, maar een oorspronkelijk Germaans woord voor omheining, waaruit zich verschillende betekenissen hebben ontwikkeld. Het komt mij voor dat aan het werk van Schütte in het Nederlandse taalgebied nog te weinig aandacht is geschonken. Met deze wat dieper gaande studie van de groep wijknederzettingen bij Woudrichem wil ik bijdragen aan de kennis van dit verschijnsel en tevens de aandacht vestigen op de genoemde studie, waarin het vraagstuk van de wijknederzettingen in een internationaal verband is belicht.

'Wijk'-settlements around Woudrichem

During the years, much has been written about the names on -wijk. This group of place-names has often been linked to old trade centres or, alternatively, to water courses. An alternative explanation, proposed by the German scholar L. Schütte (1976), is 'enclosure'. In the present article, the -wijk-settlements around the small town of Woudrichem (province of North-Brabant, the Netherlands) are studied. Colonisation of this region seems to have been linked to changes in river courses. During the early Middle Ages, the river Alm has functioned as the main course of the Meuse. After the Meuse again took a different course, the Alm lost its dynamic character and the river banks became ideal for settlement. Most -wijk-settlements in this region seem to date from the period 850 - 1000. The theory of Schütte fits good into the evidence for this region. It seems probable that the -wijk-settlements were daughter-settlements with a specialised function, i.e. the breeding of horses or cattle.